Wil je gezondheidsverschillen in de gemeente effectief aanpakken? Werk dan integraal. Dit betekent dat je verschillende maatregelen en interventies in samenhang inzet voor verschillende doelgroepen én hun omgeving. 

Vier pijlers aanpak gezondheidsverschillen 

Gezondheidsverschillen gaan vaak over meer dan gezondheid alleen. Daarom is het belangrijk dat je domeinoverstijgend werkt. Het vraagt om gezamenlijke actie vanuit meerdere beleidsterreinen zoals volksgezondheid, onderwijs en ruimtelijke ordening. Je kunt integraal werken via 4 pijlers:

1. Voorlichting en educatie;
2. Signalering, advies en ondersteuning;
3. Fysieke en sociale omgeving;
4. Regelgeving en handhaving.

Voorlichting en educatie

Opleidingsniveau en taalachterstanden spelen een belangrijke rol bij gezondheidsverschillen. Ook de mate waarin mensen informatie over gezondheid kunnen begrijpen heeft invloed. Hoe beter mensen informatie begrijpen, hoe beter zij in staat zijn om gezonde keuzes te maken.

Content voorbeelden van voorlichting en educatie

  • Investeer in taalonderwijs: taalonderwijs verbetert de taalvaardigheid. Ook blijkt dat mensen met een betere taalvaardigheid hun gezondheid als beter ervaren.
  • Leesonderwijs bij jonge kinderen: geef specifieke aandacht aan het ontwikkelen van de leesvaardigheid van jonge kinderen. Bijvoorbeeld via subsidie aan voorleeshulp in de gemeente.
  • Doorstroom en toegankelijkheid naar hoger onderwijs: zorg dat jongeren in een achterstandspositie makkelijk kunnen doorstromen naar het hoger onderwijs. Bijvoorbeeld via hulp in de thuissituatie of goede voorlichting.
  • Toegankelijke informatievoorziening en gezondheidszorg: zorg dat informatie en diensten makkelijk vindbaar en begrijpelijk zijn. Zo zorg je dat ouderen geen belemmering voelen als zij zorg nodig hebben. Niet iedere oudere is bijvoorbeeld even digitaal vaardig.

Signalering, advies en ondersteuning

Advies en ondersteuning zijn belangrijk om gezondheidsverschillen aan te pakken. Bijvoorbeeld door het in kaart brengen van locaties waar de verschillen groot zijn. Kijk welke problemen er nog meer zijn, zoals armoede, drugsgebruik of overlast.

Je kunt actief advies en ondersteuning bieden in een wijk. Bijvoorbeeld via voorlichting aan jongeren of hulp aan ouderen.

Content Praktische tips voor professionals

  • Controleer of de communicatieboodschap begrijpelijk is: bekijk kritisch of online en offline communicatieboodschappen van de organisatie begrijpelijk zijn voor mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden.
  • Schrijf op taalniveau A2 of maximaal B1: zorg ervoor dat het taalgebruik en de afbeeldingen begrijpelijk zijn. Laat de doelgroep materialen testen en vraag ze welke boodschap zij eruit halen. Verbeter op basis van de feedback uw informatiemateriaal als dat nodig blijkt.
  • Kennis en vaardigheden van medewerkers in persoonlijke communicatie: zorg voor effectieve persoonlijke communicatie met mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden. Dit kan door opleiding en training. Zorg in alle contactmomenten voor een check op begrip. Dit kan met de terugvraagmethode (externe link) (opent in een nieuw venster). Ook belangrijk bij het invullen van formulieren of schriftelijke afspraken.

Deze aanbevelingen gelden voor zorgorganisaties, (lokale) overheden, publieke gezondheid en de onderwijssector. Als gemeente kun je stimuleren en faciliteren dat zorgverleners, voorlichters en wijkteams zich bewust zijn van mogelijk beperkte gezondheidsvaardigheden bij mensen.

Fysieke en sociale omgeving

De omgeving is een belangrijke factor voor gezondheidsverschillen. Waar woont en werkt iemand? En met welke mensen heeft iemand contact? Is er bijvoorbeeld sprake van veel overlast of drugs- en alcoholgebruik in een wijk? Ziet de wijk er groen en netjes uit? Of ligt er veel rommel op straat? Al deze factoren hebben invloed op gezondheidsverschillen en op hoe mensen hun gezondheid ervaren.

Content voorbeelden fysieke en sociale omgeving

Voor volwassenen zijn interventies zinvol die een gezonde werkomgeving (mentaal en fysiek) en leefstijl bevorderen. Ook maatregelen die armoede tegengaan om economische stress te voorkomen zijn zinvol.

Maatregelen fysieke leefomgeving

  • Stimuleer wandelen en fietsen: zorg voor aantrekkelijke en veilige wandel- en fietspaden of leg meer oversteekplaatsen aan.
  • Meer en gevarieerd groen: zorg voor groene wandelroutes of leg buurtparkjes aan, samen met buurtbewoners kan dit onderhouden worden.
  • Betrek bewoners bij de inrichting van groen en openbare ruimte.
  • Creëer overzichtelijke, veilige en rustige wegen.

Zie ook de Infographic Gezonde omgeving Utrecht (externe link).

Maatregelen sociale leefomgeving

  • Creëer speel- en ontmoetingsplekken voor jong en oud: bijvoorbeeld een buurtmoestuin of pluktuin. Zo werk je direct ook aan meer en gevarieerd groen.
  • Geef een wijkbudget aan buurtbewoners.
  • Investeer in toegankelijke sportvoorzieningen.

Regelgeving en handhaving

Zorg dat iedereen in jouw organisatie zich bewust is van beperkte gezondheidsvaardigheden en de gevolgen ervan. Neem dit mee in het beleid en de inrichting van werkprocessen.

Een succesfactor voor de lokale aanpak van gezondheidsachterstanden is om samen met inwoners een aanpak op te stellen en uit te voeren. Zij kennen de problemen in hun wijk of dorp en kunnen meedenken over oplossingen. Dat zorgt dat ze eerder bereid zijn zelf problemen aan te pakken. Ook kun je zo beter aansluiten bij hun mogelijkheden.

content voorbeelden regelgeving en handhaving

Raadpleeg de volgende bronnen als je wilt weten hoe je kunt aansluiten bij doelgroepen:

  • In het Gezond in-kennisdossier Burgers zijn hoofdrolspelers vind je handvatten, tips en meer.
  • In het E-zine In gesprek met bewoners over gezondheid van FondsNutsOhra lees je ervaringen en tips van projectleiders. 
  • Meer verwijzingen vind je bij Burgerparticipatie in de Handreiking Gezonde Gemeente.

Tools en hulpmiddelen

Tools en hulpmiddelen

Content integrale aanpak
  • Gebruik de Gezond in… checklist (externe link) om te kijken hoe ver jouw gemeente is met de integrale aanpak van gezondheidsverschillen.
  • Aan de slag met een integrale aanpak? Volg deze 5 stappen.
  • Pharos Pharos is het expertisecentrum gezondheidsverschillen. (Pharos is het expertisecentrum gezondheidsverschillen. ) heeft 9 principes (externe link) ontwikkeld voor de aanpak van gezondheidsverschillen.
  • Monitor sociaal kwetsbare groepen (externe link)helpt gemeenten en GGD Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst )’en  om de aard en omvang van de problematiek van kwetsbare burgers in beeld te brengen.

Content signalering advies en ondersteuning

Content fysieke omgeving

  • De Leefplekmeter (externe link). Dit instrument van Gezond in…  helpt om samen met inwoners de sterke en zwakke punten van hun leefomgeving in kaart te brengen.  
  • Bekijk voor andere instrumenten het thema Leefomgeving.

Content regelgeving en handhaving

Tips voor subsidiemogelijkheden

Kijk of een projectaanvraag bij het Kansfonds (externe link) (opent in een nieuw venster) voor jou van toepassing is. De missie van dit fonds is mensen helpen omzien naar de meest kwetsbaren in de samenleving, zodat zij niet buitengesloten raken.